www.szkolnictwo.pl

hitlerowskie Niemcy

hitlerowskie Niemcy - III Rzesza Niemiecka (niem. Das Dritte Reich) – nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego pod rządami NSDAP w latach 1933–1945 – oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich), używano także nazwy Wielka Rzesza Niemiecka (Großdeutsches Reich). Nazwa

Formalnie państwo niemieckie przyjęło nazwę III Rzeszy 15 marca 1933 (proklamacja w Poczdamie), niemniej nazwy tej używa się często do określenia Niemiec od objęcia przez Adolfa Hitlera funkcji kanclerza (30 stycznia 1933) do podpisania kapitulacji III Rzeszy (8 maja 1945). Po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się w 1923 roku w książce Arthura Moellera van den Brucka pod takim samym tytułem. Wyrażała ona ideę obalenia republiki weimarskiej oraz wskrzeszenia zjednoczonej monarchii niemieckiej (I Rzeszą było Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, a II Rzeszą - Cesarstwo Niemieckie istniejące w latach 1870-1918). Termin III Rzesza, a także Tysiącletnia Rzesza był szeroko wykorzystywany przez propagandę narodowosocjalistyczną.

Polityka III Rzeszy

III Rzesza, której korzenie tkwią w niemieckim demokratycznym wyborze NSDAP, szybko stała się państwem totalitarnym, z dyktaturą narodowosocjalistycznej (władzy nazistowskiej). Władzę w państwie sprawował A. Hitler pełniący funkcję zarówno wodza (niem. Führer), jak i kanclerza. Nieograniczoną władzę zapewniała mu ustawa o pełnomocnictwach rządu z 1933, wedle której Führer mógł wydawać ustawy sprzeczne z ustawą zasadniczą.

Wprowadzono zakaz prowadzenia działalności partiom i związkom zawodowym niezgadzającym się z ideologią NSDAP, a także likwidowano politycznych przeciwników Hitlera oraz ruch oporu (noc długich noży, działalność Geheime Staatspolizei, Kripo etc.).

Wraz z dojściem NSDAP do władzy rozpoczęto sukcesywne znoszenie podstawowych wolności obywatelskich, rozpoczęto nagonkę na wszelkich faktycznych bądź propagandowych przeciwników reżimu. Po rozpoczęciu II wojny światowej, a w szczególności wojny z Rosją sowiecką uruchomiono olbrzymi program eksterminacji Żydów. W tych celach założono całą sieć obozów koncentracyjnych i zagłady.

Polityka zagraniczna zakładała pierwotnie rozszerzenie terytorium Rzeszy na całą Europę ("Rzesza od Atlantyku, aż po Ural"), zaś później także podbój Rosji i Afryki Północnej. Uznaje się, że politykę ekspansji zapoczątkował Anschluss Austrii w 1938 r. Następnymi krokami było objęcie Protektoratu Czech i Moraw oraz podpisanie antypolskiej tajnej części paktu Ribbentrop-Mołotow.

Rzesza zawarła porozumienie z faszystowskimi Włochami i Japonią tworząc tzw. oś Berlin-Rzym-Tokio.

Polityka podbojów wymagała rozpoczęcia zbrojenia się. Państwo niemieckie właściwie od 1935 stało się państwem totalnym przygotowywanym tylko pod kątem wojny (niemal cały przemysł kontrolowany przez państwo i ukierunkowany na przemysł zbrojeniowy). Ustawy z 1935 o odbudowie sił zbrojnych, powołaniu Wehrmachtu były sprzeczne z traktatem wersalskim, podobnie jak późniejsza remilitaryzacja Nadrenii.

III Rzesza rozpoczęła II wojnę światową atakiem na Polskę. Dokładny przebieg wojny i okupacji hitlerowskiej przedstawiono w artykule II wojna światowa.

Na terenach okupowanych żołnierze III Rzeszy (szczególnie SS, SD, Gestapo - uznanych później za organizacje przestępcze) na rozkaz najwyższych dowódców dokonywali zbrodni ludobójstwa, głównie na ludności żydowskiej, ale także Cyganach, Słowianach, członkach ruchu oporu i innych.

Po samobójczej śmierci Hitlera funkcję führera przejął na sześć dni Karl Dönitz. 7 maja 1945 Rzesza skapitulowała (dzień później na życzenie Stalina powtórzono gest podpisania aktu kapitulacji, zaznaczając że dotyczy ona całych Niemiec - zobacz: Kapitulacja III Rzeszy).

Gospodarka i finanse

Sytuacja w Niemczech przed dojściem Hitlera do władzy

Postanowienia Traktatu wersalskiego spowodowały ograniczenie możliwości gospodarczych Niemiec. Niedobór artykułów rolnych i surowców był pokrywany nadwyżką eksportu. Jednak kryzys światowy w roku 1929 spowodował odpływ pożyczek i kredytów zagranicznych oraz załamanie handlu międzynarodowego.

Zmniejszone możliwości eksportu prowadziły do zwiększenia bezrobocia. W 1932 liczba zarejestrowanych bezrobotnych osiągnęła szczytową wartość przeszło 6 milionów. Zwolennicy gospodarki rynkowej nie znaleźli poparcia. Natomiast koncepcja samowystarczalności gospodarczej cieszyła się poparciem wpływowych ośrodków opiniotwórczych, zwłaszcza rozumiana jako autarkia na obszarze wykraczającym poza granice Niemiec. Wzorowano się na imperiach kolonialnych Wielkiej Brytanii i Francji. W ramach tej koncepcji rozpatrywano obszar obejmujący poza Niemcami kraje bałtyckie, Austrię, Europę wschodnią i Bałkany. W tej to Europie środkowo-wschodniej (Zwischeneuropa czyli państwa powstałe po I Wojnie między Rosją a Niemcami) przepływ produktów rolnych, surowców i wyrobów przemysłowych byłby wolny od cła, a produkcja sterowana przez państwo. Niemcom przypadłaby pozycja dominująca.

Taka koncepcja samowystarczalności gospodarczej została podchwycona przez NSDAP, która to partia przed kryzysem światowym nie miała żadnego atrakcyjnego pomysłu w zakresie gospodarki. Jednocześnie do tej koncepcji wpasowano pomysł Hitlera o przestrzeni życiowej (Lebensraum). Autarkia stała się hasłem ekonomicznym NSDAP, która w wyborach 1930 roku uzyskała drugie miejsce. Wzrost znaczenia partii hitlerowskiej następował jednocześnie z dalszym pogarszaniem się położenia gospodarczego Niemiec.

Zbrojenia od roku 1933

Wkrótce po objęciu stanowiska kanclerza okazało się, że Hitler zamierza przezwyciężyć kryzys gospodarczy nie tylko przez rządowe programy tworzenia nowych miejsc pracy, a również przez wprowadzenie gospodarki zbrojeniowej (Wehrwirtschaft). Było to kształtowanie gospodarki narodowej w czasie pokoju do celów wojennych stosownie do założeń wojskowych.

Realizacja ideologicznych zamierzeń NSDAP w zakresie nowych zdobyczy terytorialnych była uwarunkowana rozbudową sił zbrojnych. Wprowadzenie w życie ideologii przestrzeni życiowej oraz programu samowystarczalności gospodarczej doprowadziło do powstania systemu centralnego planowania, a mianowicie przede wszystkim:

• ustalenie zapotrzebowania surowców dla przemysłu zbrojeniowego oraz przemysłu cywilnego
• zabezpieczenie zaopatrzenia materiałów pędnych
• dopasowanie sieci transportowej do przyszłych zadań wojskowych
• uregulowanie finansowania zbrojeń bezpośrednich i pośrednich

• bezrobocie w roku 1938 spadło poniżej 1 miliona zarejestrowanych,
• budowa autostrad - zatrudnienie wzrosło 25 razy,
• produkcja pojazdów mechanicznych - wzrost zatrudnienia prawie 6-krotny,
• przemysł lotniczy, - wzrost zatrudnienia 41 razy,
• flota morska nakłady wzrosły 12 razy.

Zwalczanie bezrobocia przebiegało jednocześnie z likwidacją niezależnych związków zawodowych. Dnia 2 maja 1933 zajęto budynki związkowe, majątek został skonfiskowany, a przywódcy związkowi uwięzieni. Formalne pośrednictwo między pracownikami a przedsiębiorcami przejął Niemiecki Front Pracy (der Deutsche Arbeitsfront (DAF) kierowany przez Roberta Ley. Również wczasy zostały upaństwowione za pośrednictwem instytucji pod nazwą Siła przez radość (Kraft durch Freude (KdF)).

Plan czteroletni (zbrojeniowy)

Po prawie czterech latach narodowosocjalistycznej gospodarki zbrojeniowej uległy wyczerpaniu rezerwy surowcowe i żywnościowe. Handel zagraniczny zamarł ze względu na trudności eksportowe. Ustał dopływ dewiz z eksportu. Bez dopływu surowców nie były możliwe dalsze zbrojenia w zakresie żądanym przez Hitlera. Wobec tego Hitler na zjeździe partyjnym w roku 1936 ogłosił wprowadzenie planu czteroletniego pod hasłem Poprawa standardu życiowego narodu niemieckiego oraz jako obrona przed bolszewickim zagrożeniem. W związku z ukierunkowaniem wszelkich sił na zbrojenia wymagano od narodu czasowej rezygnacji z artykułów konsumpcyjnych. Wyrzeczenia wymagane przez Hitlera były ceną za skuteczne zwalczanie bezrobocia.

Prezes Banku Rzeszy i minister gospodarki Hjalmar Schacht był sceptycznie nastawiony do dalszego rozszerzania zbrojeń i uważał, że możliwości gospodarki Niemiec zostały wyczerpane i dalszy rozwój widział przez włączenie Niemiec do systemu handlu światowego i rezygnacji z koncepcji samowystarczalności gospodarczej.

Do realizacji planu 4-letniego powołano osobny urząd kierowany przez pełnomocnika, naczelnego dowódcę lotnictwa Hermanna Göringa, wyposażonego w daleko idące pełnomocnictwa. W ten sposób siły zbrojne uzyskały znaczący wpływ na gospodarkę Niemiec. Hitler postawił następujące zadania:

• niemiecka armia musi w ciągu 4 lat osiągnąć stan gotowości bojowej,
• niemiecka gospodarka musi być w ciągu 4 lat gotowa do wojny.

Dozbrojenie sił zbrojnych miało umożliwić lokalne działania wojskowe celem pozyskania zdobyczy terytorialnych.

Tajne zapiski Hitlera o kluczowych zagadnieniach planu 4-letniego przewidywały zwiększenie wydobycia rud żelaza bez względu na zawartość żelaza oraz dla pozyskiwania surowców i materiałów zastępczych (Ersatzstoff) pomijanie zagadnienia rentowności, co wywołało poważny konflikt z przemysłem hutniczym i ministrem gospodarki Schachtem. Hitler naturalnie nie uwzględniał tych zastrzeżeń , co w listopadzie 1937 doprowadziło do dymisji Schachta.

Finanse

Hjalmar Schacht jako prezes banku centralnego (Reichbank) umożliwił wprowadzenie do obiegu tak zwanych weksli Mefo-Wechsel celem finansowania programów tworzenia nowych miejsc pracy oraz programu zbrojeniowego. Te weksle wystawiane przez firmę-atrapę Metallurgische Forschungsgesellschaft m.b.H. i gwarantowane przez państwo pokryły w latach 1934-1938 30% wydatków na zbrojenia.

Już następnego dnia po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy (Anschluss Austrii 12 marca 1938) dokonano transferu 78,3 ton czystego złota oraz dewiz i walut z austriackiego banku narodowego Oesterreichische Nationalbank do niemieckiego Banku Rzeszy (Reichsbank) w Berlinie. Ilość złota z Austrii przewyższała 3-krotnie niemieckie rezerwy tego kruszcu.

Płatności zbrojeniowe były realizowane w różnych systemach kredytowania. Akceptowano wysokie zadłużenie, zwłaszcza w kredytach krótkoterminowych. Liczono na zdobycze terytorialne wymuszone przez lokalne działania militarne. Pomimo zaniechania pokrycia pieniądza rezerwą złota i nadmiernego zadłużenia nie wystąpiła oczekiwana przez teoretyków inflacja. Wskaźnik cen detalicznych wykazywał oficjalnie wzrost około 1% rocznie, co wynikało z kontroli rynku przez państwo, ceny i marże były regulowane. Politycznie wymuszona stabilność pieniądza nie miała uzasadnienia gospodarczego, toteż reichsmarka nie cieszyła się zaufaniem na międzynarodowym rynku walutowym. Z powodu braku dużych międzynarodowych inwestycji w gospodarce niemieckiej wystąpił chroniczny brak dewiz.

Złoto III Rzeszy

W czasie II wojny światowej złoto odgrywało ważną rolę przy realizacji transakcji finansowych. Ten metal występuje w różnej postaci: jako sztabki, złote monety oraz jako biżuteria. Może być przetopiony i przetworzony tak, że ulegają zatarciu wszelkie ślady jego pochodzenia. Dlatego złoto było ulubionym środkiem płatniczym na całym świecie, a po wymianie na dewizy operacje finansowe były ułatwione. Szwajcaria była centrum związanych z tym operacji. Centralny bank III Rzeszy (Reichsbank) sprzedawał znaczne ilości złota szwajcarskiemu bankowi narodowemu Schweizerische Nationalbank (SNB) aż do końca wojny, pisał o tym Gian Trepp. Wprawdzie SNB kupował jednocześnie złoto od aliantów, ale to zupełnie inna sprawa, ponieważ pochodzenie tego złota nie nasuwa wątpliwości.

Nie można pominąć, że Reichsbank dysponował również złotem nie pochodzącym z rabunku, były to mianowicie rezerwy sprzed roku 1933 oraz zasoby uzyskane przed wybuchem wojny w legalnych transakcjach.

Celem uzyskania dewiz III Rzesza pozyskiwała złoto różnymi metodami :

• System przemocy państwowej realizowany przy pomocy przepisów podatkowych, dewizowych oraz gospodarczych (stanu wojennego) wobec obywateli niemieckich i inych osób przebywających w Niemczech pochodzenia żydowskiego lub innego. Określone grupy osób (fizycznych i prawnych) były zobowiązane do oddania złota (i dewiz).
• Konfiskata i rabunek złota, biżuterii i innych metali szlachetnych odbywające się w Niemczech i Austrii w ramach ustawodawstwa rasowego (Ustawy norymberskie) u ludności żydowskiej oraz rabunki na mieszkańcach terenów okupowanych.
• Złoto zrabowane ofiarom systemu narodowosocjalistycznego, martwym i żywym, w gettach, obozach oraz przy masowych rozstrzeliwaniach. Tutaj jest ujęte również złoto zrabowane w trakcjie eksterminacji ludności żydowskiej oraz osób nieuleczalnie chorych i pacjentów zakładów psychiatrycznych (Akcja T4).
• Zbiórką w ten sposób zrabowanego złota, biżuterii, kamieni szlachetnych i dewiz oraz złotych zegarków, obrączek ślubnych, oprawek do okularów, zębów, przedmiotów kultu zajmował się przede wszystkim główny urząd SS do spraw gospodarczych i zarządzania SS-Wirtschaftsverwaltungshauptamt (SS-WVHA). Przekazywaniem uzysku do Reichsbanku lub mennicy (celem przetopienia) zajmował się SS-Hauptsturmführer Bruno Melmer (kierownik działu AII Amtskasse/Gebührnisstelle głównego urzędu SS WVHA). W banku było osobne konto oznaczone jako Melmerkonto. Część złota była jednocześnie kradziona przez zatrudnionych w tym procederze funkcjonariuszy.
• Złoto pochodzące z rezerw walutowych banków centralnych państw okupowanych przez Niemcy. Jeszcze przed wojną Niemcy przejęły złoto Austrii (1938) i Czechosłowacji (które na żądanie rządu Protektoratu Czech i Moraw zostało wiosną 1939 wydane z depozytu w Londynie).
• Jednak rezerwę 75 ton złota Banku Polskiego we wrześniu 1939 wywieziono pod kierownictwem Ignacego Matuszewskiego i Henryka Floyar-Rajchmana z terytorium RP poprzez Rumunię i Turcję do Francji (w dramatycznych okolicznościach w trakcie trwającej agresji niemieckiej i sowieckiej) .
• Przejmowanie złota banków centralnych miało mieć pozory legalności, w tym celu Niemcy wymuszali od zarządów banków centralnych krajów okupowanych sporządzenie pisemnego transferu złota do Reichsbanku, tylko zarząd banku belgijskiego nie ugiął się presji. Natomiast holenderski bank centralny De Nederlandsche Bank zdołał przed wybuchem wojny przekazać część złota do Londynu i Nowego Jorku. To co zostało w Amsterdamie zabrali Niemcy i większą część przekazali do mennicy Preussische Münze, gdzie złote monety i sztabki zostały przetopione z dodatkiem złota zrabowanego ofiarom nazizmu, następnie opatrzone przedwojennymi datami sprzedane w krajach neutralnych.
• Podobnie stało się ze złotem belgijskim, które zdeponowane we Francji zostało przekazane Niemcom przez Banque de France. Natomiast złoto z Włoch, wywiezione 1943 przez Banca d’Italia do Szwajcarii, ostatecznie trafiło również do Niemiec. Podobnie przebiegało przejęcie złota z Grecji, Gdańska, Albanii oraz Jugosławii, to ostatnie za pośrednictwem Włoch.

Inne hasła zawierające informacje o "hitlerowskie Niemcy":

Ren ...

Cava de' Tirreni ...

Brescia ...

Mieszko II Lambert ...

Tiumeń ...

Odense ...

Grenoble ...

Tampere ...

Växjö ...

Brno ...

Inne lekcje zawierające informacje o "hitlerowskie Niemcy":

056. Państwa Europy i ich mieszkańcy – część 1 (plansza 8) ...

203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 3) ...

204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14) ...